Zbawienie jako współistnienie w Chrystusie i z Chrystusem

Pojęcie zbawienia w chrześcijaństwie tradycyjnie łączy się z odkupieniem, usprawiedliwieniem i uświęceniem. Jednak coraz więcej teologicznych koncepcji, zarówno klasycznych jak i współczesnych, skłania się ku rozumieniu zbawienia jako współistnienia w Chrystusie i z Chrystusem – nie jedynie jako zewnętrznego aktu miłosierdzia Boga wobec człowieka, ale jako głębokiego, ontologicznego uczestnictwa w życiu samego Boga. W artykule tym rozważone zostaną ontologiczne i fenomenologiczne aspekty tego współistnienia, a także ich korelaty w platonizmie XV wieku, scholastyce oraz współczesnym ewangelikalnym pietyzmie. Uwaga zostanie zwrócona również na językowe eufemizmy, które ujawniają się przy próbie uproszczonego ujęcia zbawienia w dyskursie popularno-religijnym.

1. Ontologia współistnienia: w Chrystusie

W języku Nowego Testamentu określenie „w Chrystusie” (gr. en Christō) pojawia się wielokrotnie, zwłaszcza w listach Pawłowych, i nie jest to wyłącznie figura stylistyczna, ale wyraz głębokiej rzeczywistości egzystencjalnej. Św. Paweł nieustannie akcentuje, że życie chrześcijanina staje się życiem w zjednoczeniu z Chrystusem (por. Rz 8,1; 2 Kor 5,17; Ga 2,20). Nie jest to zatem tylko relacja moralna, ale stan ontologiczny, który klasyczna scholastyka określała mianem participatio Trinitatis – uczestnictwa stworzenia w życiu Boga.

Św. Tomasz z Akwinu rozwijał tę myśl poprzez rozróżnienie między „bytowaniem” a „uczestnictwem w bycie” – człowiek zbawiony nie staje się Bogiem, ale poprzez łaskę uczestniczy w życiu Boga. Ontologiczne współistnienie w Chrystusie zakłada więc przemianę istoty ludzkiej, która przyobleka się w nowe stworzenie. Nie chodzi tylko o zmianę statusu (jak w teorii usprawiedliwienia forensycznego), ale o realną przemianę bytu.

W kontekście ontologii warto wspomnieć, że już w myśli patrystycznej, zwłaszcza u Grzegorza z Nyssy, współistnienie z Bogiem było rozumiane jako dynamiczne przeobrażanie natury ludzkiej w procesie theosis – przebóstwienia, które ostatecznie wypełnia się przez zjednoczenie z Chrystusem.

2. Fenomenologia zbawienia: z Chrystusem

Fenomenologiczne podejście do zbawienia nie opiera się na spekulacji, lecz na analizie doświadczenia. Współistnienie „z Chrystusem” przejawia się jako struktura świadomości osoby wierzącej, która rozpoznaje w sobie obecność Innego – transcendentalnego Ty, który staje się częścią jej tożsamości.

W świetle fenomenologii dialogicznej (np. Buber, Levinas), zbawienie oznacza radykalne otwarcie się osoby na obecność, która ją przekracza, a jednocześnie jest jej bliska. Chrystus – jako „Obecny” – nie jest tylko obiektem kultu, ale „gościem wewnętrznym”, który konstytuuje nowy sposób bycia. Jak ujęła to Edith Stein, „byt ludzki znajduje spełnienie w byciu ku Chrystusowi” – jest to relacja, która nie pochłania, lecz wydobywa pełnię podmiotu.

Z tego punktu widzenia zbawienie nie jest tylko zdarzeniem eschatologicznym, ale jest strukturą istnienia hic et nunc. Oznacza życie „wspólnie z” Chrystusem, które redefiniuje relacje z innymi, z sobą samym i ze światem.

3. Platonizm XV wieku i preegzystencja

W renesansie, szczególnie w myśli florenckiej szkoły platońskiej (Ficino, Pico della Mirandola), pojawiła się koncepcja duchowego powrotu do Jedni – rozumianej jako Boski Absolut. Choć Kościół nigdy nie zaakceptował idei literalnej preegzystencji dusz, to niektóre metaforyczne ujęcia tej idei stały się płodne w refleksji teologicznej nad zbawieniem.

Z perspektywy chrześcijańskiej można powiedzieć, że dusza „istnieje w zamyśle Boga” przed swoim stworzeniem. Ta idea ma echo w nauce o predestynacji, jak i w pojęciu wiecznego logosu, w którym – według prologu Ewangelii św. Jana – „wszystko się stało”. Chrystus jako Logos jest zatem punktem preegzystencji i zarazem celem istnienia stworzenia.

4. Scholastyka a substancjalność zbawienia

Scholastyka, mimo swoich ograniczeń, dostarczyła trwałych narzędzi analizy zbawienia w kategoriach substancji i formy. Tomaszowe rozróżnienie między łaską uczynkową a uświęcającą pozwala precyzyjnie ująć, że zbawienie nie polega na zewnętrznej aprobacie Boga, lecz na formie łaski, która zostaje wlania w duszę, stając się nową jakością bytu.

Współistnienie z Chrystusem to więc nie tylko bycie „blisko Niego”, ale stawanie się „na Jego podobieństwo” w porządku natury przemienionej przez łaskę. Człowiek nie tyle naśladuje Chrystusa moralnie, co staje się Jego nosicielem – alter Christus.

5. Współczesny pietyzm w ewangelikalizmie

Ewangelikalizm XX i XXI wieku często operuje językiem emocjonalno-relacyjnym, w którym zbawienie wyraża się jako „przyjęcie Jezusa do serca” lub „chodzenie z Bogiem”. Te eufemizmy teologiczne, choć zrozumiałe na poziomie duszpasterskim, mogą prowadzić do powierzchownego rozumienia zbawienia jako aktu woli, bez głębszego wymiaru ontologicznego.

Współczesny pietyzm, skupiony na indywidualnym doświadczeniu, często pomija wspólnotowy i sakramentalny charakter zbawienia. Chrystus staje się „przyjacielem”, ale rzadko bywa rozumiany jako ontologiczny fundament istnienia człowieka. Takie podejście może prowadzić do atomizacji duchowości, w której relacja z Bogiem zostaje zamknięta w psychologicznym wnętrzu jednostki.

Konkluzja

Zbawienie jako współistnienie w Chrystusie i z Chrystusem jest ideą wymagającą ponownego zakorzenienia w teologii, która łączy ontologię z fenomenologią. Z jednej strony, zbawienie ma charakter substancjalny – przemienia ontologicznie naturę ludzką w uczestnictwo w życiu Trójcy. Z drugiej strony, jest doświadczeniem osobistej obecności Chrystusa, który kształtuje tożsamość i relacje wierzącego.

Wobec uproszczeń językowych i indywidualistycznych ujęć zbawienia, które często pojawiają się w pietyzmie ewangelikalnym, zadaniem współczesnej teologii jest przywrócenie głębi pojęciu zbawienia – jako tajemnicy współistnienia z Chrystusem, które obejmuje całego człowieka: jego byt, doświadczenie, relacje i przyszłość eschatologiczną.

Przypisy

1. Św. Tomasz z Akwinu, Summa Theologiae, III, q. 62-68 (dot. łaski i sakramentów).

2. Edith Stein, Byt skończony a byt wieczny, tłum. W. Szymona, Kęty 2002.

3. Emmanuel Levinas, Całość i nieskończoność, tłum. M. Kowalska, Warszawa 1998.

4. Grzegorz z Nyssy, De vita Moysis, tłum. H. Pietras, Kraków 2007.

5. Marsilio Ficino, Theologia Platonica, wyd. Opera Omnia, Basel 1576.

6. Dietrich Bonhoeffer, Naśladowanie, tłum. W. Szymona, Warszawa 2001.

7. Hans Urs von Balthasar, Chrystus i dramat dziejów, Kraków 2000.