Czy woda ze "źródełek" przy sanktuariach ma moc uzdrawiania?

Człowiek w kolejnych etapach swojego rozwoju, lękając się sił natury, czcił je jako bogów, ukazujących się, mówiąc współczesnym językiem teologicznym, poprzez swoje "teofanię". Był to jednak siły naturalne, które przyczyniły się do kolejnych soków związanych z "okiełzaniem", błogosławieństwem wody - w postaci deszczu. W różnych miejscach świata, gdzie pojawił się człowiek, rozwijał się również kult sił natury, bóstw, bogów oraz sił demonicznych.

Żródełko z wodą

Również woda odegrała i odgrywa szczególne znaczenie, nie tylko w codziennym życiu, lecz również w rytuałach i obrzędach sprawowanych i wyrażanych przez liturgie kultywowane w różnego typu wierzeniach oraz kultach religijnych. Słowianie wierzyli w Wodnice, które kusiły pięknym wyglądem. Flisacy swoje towary spławiane Wisłą kropili wodą święconą (Zych i Vargas 2022, 411). W Polsce wodnym stworem negatywnie postrzeganym były natomiast Rusałki. Zagrożonymi przez nie byli młodzieńcy, których swoją urodą ściągały na brzeg rzek, jezior zwłaszcza w Zielone Świątki będące ich świętem (Zych i Vargas 2022, 330).

Wierzono również w Wodnika, będącego demonem wodnym zamieszkującym jeziora, rzeki oraz stawy całej Słowiańszczyzny. Zgodnie z wierzeniami to on odpowiadał za śmierć tych, którzy tonęli w wodnych odmętach (Zych, Vargas 2022, 416-417). W wierzeniach występujących na Śląsku, wierzono w określanego śląską gwarą: wasermana, waserona, wasermoneka, wasermuna (niem. Wasermann - wodnik, wodny człowiek), powstało wiele mitów śląskich (Podgórska i Podgórski 2020, 485-486). Według pruskich legend (dzisiejsze Mazury) demonem zamieszkującym mazurskie jeziora był Rybi Król, przybierający postać wielkiej ryby.

Wodnik demon picture by Teologia Portal

Wierzono, że wywraca on rybackie łodzie, przerywa sieci. Zabicie Rybiego Króla było niekorzystne dla człowieka gdyż, gdyby zginął padłyby również wszystkie ryby, źródło zarobku i pożywienia. Legenda ta była żywa w dawnej Rzeczypospolitej i prawdopodobnie wiała się z największa wówczas rybą jesiotrem, w którą były bardzo zasobne wody w Polsce (Zych i Vargas 2022, 332-333). Niezależnie od tych ludowych i pogańskich wierzeń sama woda stała się znakiem łaski Boga dla człowieka, któremu jest niezbędna do życia. W każdym wymiarze geograficznym, wierze, kulturze, religii i sprawowanym kulcie. Niniejsze wystąpienie ma na calu odpowiedzieć na pytanie badawcze: Czy woda ze "źródełek" przy sanktuariach ma moc uzdrawiania? Czy powstanie tych źródełek jest zabiegiem marketingowym, czy też znakiem interwencji Boga, lub wyrazem wiary ludzi w bożą moc objawioną w określonym miejscu geograficznym?

W całej historii zbawienia, Bóg dla objawienia swojej Chwały posługiwał i posługuje się zarówno człowiekiem, żywiołami, stworzeniami oraz znakami, które stają się znakiem niewidzialnej łaski. Dla jednych będą to czytelne znaki boskiej interwencji w życie całej ludzkości, dla innych kataklizmy, dla jeszcze innych zbieg okoliczności nieszczęśliwych wypadków. Woda, według darwinistów wyprodukowała życie, które to z niej ewoluowało.

Na początku Bóg rozdzielił wody, zesłał wody potopu, rozstąpił wody morza czerwonego przed Izraelitami. W teologii chrześcijańskiej woda chrztu gładzi grzech pierworodny, w Eucharystii zmieszana z winem symbolizuje wodę wypływającą z przebitego na krzyżu boku Chrystusa. Wreszcie woda używane jest w liturgii katolików i prawosławnych, jako znak oczyszczenia, poświęcenie i błogosławieństwa. W zależności od przyjętej teologii będąca znakiem sakramentu lub sakramentalia (Nadolski 2006, 1341-1350, 1429-1434). Niezależnie od rytuałów oficjalnie zatwierdzonych przez Kościoły pojawiły się również zwyczaje związane z tzw. pobożnością ludową. W Kościele katolickim, Cerkwiach prawosławnych oraz Kościołach starokatolickich w Polsce istnieją zwyczaje błogosławieństwa rzek, jezior i innych ujęć wodnych w Wigilię Uroczystości św. Jana Chrzciciela (Kościół katolicki), Chrztu Jezusa u prawosławnych. Polska usłana jest sanktuariami maryjnymi o renomie światowej, jak i regionalnej. Przy wielu z tych miejsc pielgrzymi nabierają wodę ze "źródełek", która jak wierzą ma moc uzdrawiania.

Czy to jednak woda uzdrawia?

W Starym Testamencie to Bóg rozdziela wody (Rdz 1,6-9 Biblia Tysiąclecia), sprawia również, że zasiedla je życia (Rdz 1, 20-22 Biblia Tysiąclecia). Mimo niszczycielskiej swej mocy wody potopu zesłane przez Boga ocaliły Noego, jego bliskich oraz przedstawicieli każdego z gatunków zamieszkujących Ziemię (Rdz 7,10 - 8,13 Biblia Tysiąclecia). To również z wód Nilu został uratowany Mojżesz (Wj 1,1-2,10 Biblia Tysiąclecia). Woda Nilu zamieniająca się w krew była znakiem Boga, który ujął się za swoim ludem (Wj 7,17-24 Biblia Tysiąclecia). Wreszcie rozstąpienie się wód morza ochroniło Izraelitów przez zemstą faraona (Wj 14,26-15,21 Biblia Tysiąclecia). Izraelici spierali się z Bogiem pod wodami Meriba, przy których objawił swą świętość (Lb 20,17 Biblia Tysiąclecia). Również dzięki interwencji Boga, poprzez Arkę Przymierza rozstąpiły się wody Jordanu (Joz 7, 3,16 Biblia Tysiąclecia). Elizeusz uderzając płaszczem Eliasza wzywając Boga rozdzielił wody oraz dał wodzie moc uzdrawiania (2krl2,14; 2,21-22 Biblia Tysiąclecia). Także Hiob w swoim nieszczęściu błogosławi Boga za dar wody (Hi 5,10; 8,11 Biblia Tysiąclecia). Wielokrotnie o wodzie wspominają psalmiści (Ps 69,16; 77,17-20; 78,13.20 Biblia Tysiąclecia). Można wymieniać jeszcze wiele przykładów z snów, wizji i proroctw. Żydzi przestrzegali również rytuałów dotyczących obmyć, aby zachować rytualną czystość. Oczyszczenia kultowego należało dokonywać w bieżącej wodzie (Kpł 15,13; Lb 19,17 Biblia Tysiąclecia).

Należy również nadmienić, iż woda ma swój rytualny charakter w innych religiach, jak buddyzm, hinduizm z jego świętą rzeką Ganges, do której pielgrzymują wyznawcy, aby dokonać rytualnego obmycia. Na jej brzegach dokonuje się również kremacji zwłok i w niej rozsypywane są prochy zmarłych.

Symbolika wody obecna jest również w nauczaniu Jezusa. On mimo, iż jest Synem Bożym rozpoczynając swoją publiczną działalność przyjmuje chrzest w rzece Jordan (Mt 3,13-17; Mk 1,9-11; Łk 3,21-22; J1,26-28 Biblia Ekumeniczna). Pierwszym zaś Jego cudem jest przemiana wody w wino w Kanie Galilejskiej, który to chroni młoda parę przed kompromitacją (J 2,7-11 Biblia Ekumeniczna). Wyjątkowe spotkanie Jezusa z Samarytanką opisane w Ewangelii Jana ukazuje Jezusa jako Tego, który gasi wszelkie pragnienie i sprawia, że dzięki Jego łasce (którą symbolizuje woda) w człowieku stanie się źródłem zbawienia (J 4,1-42 Biblia Ekumeniczna).

Jezus zaprasza także, aby spragnieni przychodzili do Niego, aby ugasić swoje pragnienie. Pragnienie to zostanie ugaszone przez zapowiadanego w ten sposób Ducha, który jeszcze nie zstąpił na Kościół (J 7,37-39 Biblia Ekumeniczna) Woda jest więc odradzającym obmyciem kąpielą, wreszcie obmyciem z grzechów w sakramencie chrztu świętego (Rienecker, Maier 2001, 859). Tak jak Izraelici zostali wybawieni przez wody Morza Czerwonego, chrześcijanin zostaje obmyty w sakramencie chrztu łaską odpuszczenia grzechów, którą symbolizują woda i krew z przebitego na krzyży boku Chrystusa (J 19-34 Biblia Ekumeniczna).

Kościoły chrześcijańskie używają wody przede wszystkim w liturgii sakramentu chrztu świętego niezależnie od denominacji. Jest on również używana do poświęceń i błogosławieństw rzeczy i miejsc świętych co praktykują katolicy, prawosławni, starokatolicy, staroobrzędowcy, używają wody do działań sakralnych trzymając się tradycji apostolskiej (Nowowiejski 1993, 28). Woda używane jest również do obmyć: obmycie nóg w Wielki Czwartek, rąk w czasie liturgii). Woda staje się symbolem łaski uświęcenia i oczyszczenia darowanego przez Boga.

Dla całości obrazu warto również wspomnieć oprócz przytoczonych na początku mojego wystąpienia wierzeń mitycznych, zwyczaje ludowe. Do najbardziej popularnych należy "śmingus -dyngus", który pierwotnie wiązał się z zalotami kawalerów do panien. Drugim najpopularniejszym jest starosłowiański zwyczaj puszczania wianków, schrystianizowany przez błogosławieństwo wód w wigilię narodzin Św. Jana Chrzciciela. Przyjął się zwyczaj, że przed tym dniem nie należy korzystać z kąpieli w jeziorach i rzekach.

Innym zwyczajem stały się jednak wodne źródełka przy wielu sanktuariach. najstarszym w Polsce, jest źródło przy kościele św. Barbary nieopodal Jasnej Góry, gdzie została porzucona przez złodziei jasnogórska ikona, spod której wybiło źródło. Kolejna miejscowość na Warmii, to Gietrzwałd, gdzie Maryja "mówiła" po Polsku, to także Licheń i kolejne sanktuaria. Największym zaskoczeniem były dla mnie jednak Wadowice, gdzie źródełko wypływa spod papieskiego pastorału w kształcie krzyża.

Woda od stworzenia odgrywa istotną rolę dla istnienia świata i człowieka. Ona podtrzymuje życie, przez interwencję Boga także oczyszcza, staje się symbolem i sakramentalnym znakiem uwolnienia człowieka w sakramencie chrztu świętego. W codziennym życiu jest niezbędna do zachowania higieny oraz zdrowia. W różnych kulturach obmycia stały się rytualnymi. Różne wierzenia zauważają wodę, uznają za święta lub demonizują poprzez ludowe wyobrażenia.

W historii różnych chrześcijańskich denominacji woda używana jest również do poświęceń i błogosławieństw. W historii powstały zwyczaje błogosławieństw źródeł wodnych, rzek innych ujęć w określonych dniach. W różnych miejscach na świecie tradycje przekazują informacje o "źródełkach" z wodą mająca moc uzdrawiania. Mimo tak wielkiego znaczenia wody jest ona jedynie symbolem, widzialnym znakiem łaski, którą obdarza człowieka Bóg dzięki wierze i zaufaniu w Jego moc. Jezus woła do każdego, który pragnie ugasić swoje pragnienie, aby przyszedł do Niego i pił. Ten, który uwierzy otrzymuje dar Ducha Świętego, który jest sprawca wszelkiego działania. Jezus nie potrzebuje wody, aby uzdrawiać wystarczy wiara, jak w przypadku chorego, któremu nikt nie pomógł przy sadzawce Siloe.

Przy każdym ze "źródełek" zamiast kramików z butelkami do zaczerpnięcia wody umieściłbym słowa Jezusa "Wstań, zabierz swoją matę i chodź" (J 5,8 Biblia Ekumeniczna) oraz dalej "Wyzdrowiałeś nie grzesz już więcej, aby nie spotkało cię nic gorszego: (J5,5,14 Biblia Ekumeniczna).

Podsumowując pragnę zauważyć, że wszelka ludowa pobożność w tym przysanktuaryjne "źródełka" wymagają pogłębionej teologiczno-duszpasterskiej refleksji, w tych miejscach do których pielgrzymują wierzący.

Bibliografia

1. Nadolski, Bogusław. 2006. Leksykon Liturgii. Poznań: Pallottinum.

2. Nowowiejski, Julian. 1993. Wykład liturgii Kościoła Katolickiego: Tom V. Msza Święta, część pierwsza. Płock: Płockie Wydawnictwo Diecezjalne.

3. Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu w przekładzie z języków oryginalnych opracował zespół biblistów polskich z inicjatywy Benedyktynów Tynieckich. 1980. Poznań - Warszawa: Wydawnictwo Pallottinum.

4. Pismo Święte Nowego Testamentu i Psalmy, przekład ekumeniczny z języków oryginalnych. 2001. Warszawa: Towarzystwo Biblijne w Polsce.

5. Podgórska, Barbara, Adam Podgórski. 2020. mitologia Śląska czyli przywiarki ślónskie: Leksykon i antologia śląskiej demonologii ludowej. Katowice: Wydawnictwo KOS.

6. Rienecker, Fritz i Gerhard Maier i Waldemar Chrostowski red. 2001. Leksykon Biblijny. Warszawa: Oficyna Wydawnicza "Vocatio".

7. Zych, Paweł i Witold Vargas. 2022. Bestiariusz słowiański: Część pierwsza i druga. Olszanica: Wydawnictwo Bosz.